Czy opiekunowie dzieci z niepełnosprawnością przechodząc na „nowe zasady” wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego na dwójkę dzieci będą tracili pieniądze liczone w tysiącach złotych?

W naszej praktyce zauważamy, że zmiany, które weszły od 1 stycznia 2024 r. w związku z nowymi zasadami świadczenia pielęgnacyjnego mają lukę, przez którą środki finansowe mogą stracić osoby, które w 2023 r. pobierały świadczenie pielęgnacyjne na starych zasadach na jedno dziecko, a po 1 stycznia 2024 r. wystąpiły o orzeczenie o niepełnosprawności dla drugiego dziecka, otrzymały pkt 7) i 8) w orzeczeniu i zdecydowały się przejść na „nowe zasad”, tj. wybrały pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego na dwójkę dzieci. Niepokojące sytuacje zaobserwowaliśmy w woj. mazowieckim i pomorskim.

Dla zobrazowania problemu posłużymy się przykładem przygotowanym, w celu wyjaśnienia sytuacji.

„Ojciec pobierał w 2023 r. świadczenie pielęgnacyjne na starych zasadach na Mateusza lat 12 i pobiera je nadal. Ponieważ rodzina posiada drugie dziecko Martę lat 8, w styczniu 2024 r. złożony został wniosek o orzeczenie o niepełnosprawności i przyznanie m.in. pkt 7 w orzeczeniu dla Marty. Decyzja Powiatowego Zespołu była niekorzystana, tj. nie przyznała pkt 7 dziecku. Opiekun odwołał się. Po odwołaniu do Wojewódzkiego Zespołu w czerwcu 2024 r. przyznano ostatecznie pkt 7. W lipcu 2024 r., gdy orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu stało się prawomocne Opiekun zdecydował się na złożenie wniosku o świadczenie pielęgnacyjne na drugie dziecko, w ten sposób, że przejdzie na „nowe zasady”, aby otrzymywać świadczenie pielęgnacyjne na dwójkę dzieci. Świadczenie zostało przyznane, ale w ten sposób, że na Mateusza rodzic otrzymuje cały czas świadczenie pielęgnacyjne (jest ono kontynuowane). Na Martę świadczenie zostało przyznawane i wypłacone dopiero od miesiąca lipca 2024 r., czyli od miesiąca złożenia wniosku i oświadczenia o przejściu na „nowe zasady”. Organ nie zastosował tu zasady wypłaty i wyrównania świadczenia związanego z niepełnosprawnością, od daty złożenia wniosku o orzeczenie o niepełnosprawności. Osoba została pozbawiona kwoty 17 928 zł (6 miesięcy x 2988 zł, styczeń-czerwiec). Zwróćmy uwagę, że orzeczenie Organu II Instancji było korzystne dla odwołującego, gdyby było inaczej, ojciec Marty musiałby odwoływać się do Sądu i sprawa zakończyłaby się załóżmy hipotetycznie w lipcu 2025 r., a wniosek o „nowe zasady” zostałby złożony dopiero w sierpniu 2025 r. przy takiej interpretacji przepisów przez Organ opiekun pozbawiony zostałby kwoty 56 772 zł (19 miesięcy x 2988 zł, przy założeniu, że kwota świadczenia nie wzrosłaby w tym czasie).

Wskazać należy, iż zgodnie z przepisami wypłata świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad Martą lat 8, powinna nastąpić z uwzględnieniem okresu od daty złożenia wniosku o orzeczenie o niepełnosprawności, a nie od daty złożenia wosku o świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach, gdyż zgodnie z art. 24 ust 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, który ma zastosowanie w takich sprawach, jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia
niepełnosprawności.

Początek wypłaty świadczeń na dwójkę dzieci na „nowych zasadach” należy liczyć więc w opisywanym przez nas przypadku od dnia 1 stycznia 2024 r., jako najwcześniejszej możliwej daty wypłaty świadczenia na „nowych zasadach”. W tym wypadku wniosek o orzeczenie złożono dokładnie w miesiącu styczniu, od kiedy weszły przepisy wprowadzające nowe zasady.

Organy odmawiają jednak przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na osoby takie jak Marta od stycznia 2024 r., argumentując, iż Opiekun pobiera świadczenie pielęgnacyjne „na starych” zasadach na inne dziecko. Tym samym Organy uznają, że skoro Ojciec nie złożył w styczniu oświadczenia o przejściu na nowe zasady, to złożone w lipcu 2024 r. oświadczenie o przejściu na nowe zasady nie powoduje skutku dającego możliwość otrzymania świadczeń na „nowych zasadach” na dwójkę dzieci od stycznia 2024 r. Jednakże należy wskazać, iż złożenie takiego oświadczenia przez Opiekuna w styczniu 2024 r. nie było możliwe i z tego tytułu opiekun nie może ponosić negatywnych konsekwencji.

Na gruncie naszego przykładu, należy wskazać, iż w okresie od stycznia 2024 r. do czerwca 2024 r. Opiekun był w trakcie postępowania o orzeczenie dla Marty (okres od złożenia wniosku o orzeczenie i okres odwołania do Wojewódzkiego Zespołu od negatywnej decyzji Powiatowego Zespołu) i nie znajdował się on w sytuacji zbiegu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego dla dwójki dzieci. Opiekun będąc na etapie postępowania o orzeczenie o niepełnosprawności i uzyskania pkt 7) i 8) w stosunku do Marty jako drugiego dziecka, nie miał pewności uzyskania pkt 7, dającego mu możliwość świadczenia pielęgnacyjnego. W tym okresie Opiekun nie miał w ogóle prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na Martę, zaś przyznanie pkt 7) i 8) było zdarzeniem przyszłym i niepewnym. Tym samym Ojciec dzieci nie mógł złożyć oświadczenia o przejściu na „nowe zasady”. Nie mógł być też zmuszony do złożenia takiego oświadczenia o przejściu na „nowe zasady” świadczenia pielęgnacyjnego w styczniu 2024 r. Brak przyznania pkt 7) i 8) w orzeczeniu Powiatowego Zespołu i odwołanie do Wojewódzkiego Zespołu mogło mieć ostatecznie dla Opiekuna negatywne konsekwencje w postaci utraty starych zasad w stosunku do Mateusza i nieuzyskania świadczenia dla Marty, gdyby takie oświadczenie o przejściu na nowe zasady Opiekun złożył już w styczniu 2024 r.

Organ, nie możne zmuszać opiekuna do składania oświadczenia na przyszłość, które może skutkować dla Opiekuna negatywnymi konsekwencjami, a przede wszystkim nie można zmuszać Opiekuna dziecka z niepełnosprawnością do składania oświadczenia, co do nieistniejącego jeszcze uprawnienia, tj. że Ojciec dziecka przejdzie na nowe zasady świadczenia na dwójkę dzieci, podczas gdy w ogóle nie miał jeszcze prawa do wystąpienia o świadczenie pielęgnacyjne dla Marty. Przepisy nie przewidują takiej sytuacji zmuszania Opiekuna do składania tego typu oświadczeń. Nie znajduje ono podstawy prawnej i jednocześnie byłoby działaniem na szkodę opiekuna dziecka z niepełnosprawnością, a tym samym na szkodę dziecka, co naruszałoby podstawowe prawa i wolności obywatela oraz osoby z niepełnosprawnością, określone między innymi w przepisach art. 32 oraz art. 69 Konstytucji RP.

Skoro więc Ojciec dziecka nie mógł złożyć oświadczenia w styczniu 2024 r. to ma prawo to zrobić zaraz po uzyskaniu pozytywnej dla dziecka decyzji Wojewódzkiego Zespołu (czy po uzyskaniu wyroku Sądu) jednakże, co należy podkreślić, ma prawo do tego z uwzględnieniem art. 24 ust 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, który ma zastosowanie do takich sytuacji. Ostatnie zmiany przepisów nie wprowadziły tu żadnych ograniczeń stosowania art. 24 ust 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych. Należy uznać, iż opisywanym stanie faktycznym Ojciec dzieci składając oświadczenie w lipcu 2024r. o przejściu na „nowe zasady” dokonał wyboru świadczenia na dwójkę dzieci, ale z wypłatą świadczenia na Martę, wstecz, czyli od stycznia 2024 r. Dokonał tego zgodnie z art. 24 ust 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, który ma zastosowanie w takim stanie faktycznym, gdyż jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

Opiekun nie może ponosić ujemnych konsekwencji zmian systemowych. Tą odpowiedzialność wydaje się Organ stara się przerzucić na Opiekuna, który w terminie określonym art. 24 ust 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych przedstawił organowi orzeczenie o niepełnosprawności uprawniające do wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego od miesiąca złożenia wniosku o orzeczenie, czyli od stycznia 2024 r. W przepisach o świadczeniach rodzinnych czy świadczeniu wspierającym nie znajdują się żadne przepisy ograniczające wypłatę świadczenia pielęgnacyjnego w takich sytuacjach, jak w naszym opisywanym przypadku. Tym samym, to Organ ma za zadanie podjąć takie czynności w postępowaniu administracyjnym, aby wypłacić zgodnie z prawem należne od stycznia 2024 r., świadczenie za opiekę nad Martą, obok świadczenia za opiekę nad Mateuszem. Obowiązek wypłaty wynika z przepisów ustawowych. Nie można też traktować opiekunów osób z niepełnosprawnością w sposób nierówny o czym bardzo czytelnie jest napisane w art. 32 Konstytucji oraz bardzo wyraźnie podkreślane jest w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Organ zdaje się różnicować opiekunów, jednym przyznając prawo do korzystania z art. 24 ust 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, a innym tego odmawiając, tylko dlatego że mają dwójkę dzieci wymagających opieki, bo nie złożyli wcześniej oświadczenia, którego nie mogli złożyć z uwagi na nie posiadanie prawa do wystąpienia o świadczenie pielęgnacyjne (brak prawomocnej decyzji z przyznanym pkt 7) i 8).

Należy mieć bowiem, na uwadze, że gdyby inny opiekun (bez prawa do świadczenia pielęgnacyjnego) posiadający dwójkę, dzieci złożył wniosek o orzeczenie o niepełnosprawności dla swoich dzieci w styczniu 2024 r. i otrzymał w orzeczeniach pkt 7) to na podstawie art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych otrzymałby świadczenie pielęgnacyjne na dwójkę dzieci od stycznia 2024 r., gdyż już z założenia od początku byłby objęty nowymi zasadami wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego. Natomiast w sytuacji „mieszanej”, jak u naszego Ojca, gdy na jedno dziecko jest już ustalone dla Opiekuna świadczenie pielęgnacyjne na „starych zasadach”, a następnie uzyskiwane jest orzeczenie dla drugiego dziecka i opiekun chce przejść na „nowe zasady” Organ odmawia mu takiego przejścia od stycznia 2024 r., przyjmując za właściwą datę do wypłaty, miesiąc złożenia wniosku i oświadczenia o przejściu na „nowe zasady”. Gdyby opiekun „wywalczył” pkt 7) w orzeczeniu dla Marty dopiero na etapie Sądu Rejonowego np. w lipcu 2025 r. Organ nie wypłaciłby mu świadczenia za okres ponad 1,5 roku (kwota 56 772 zł za 19 miesięcy), podczas gdy w sytuacji Opiekuna opisanej powyżej (opiekun bez prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, posiadający dwójkę dzieci, który złożył wniosek o orzeczenie o niepełnosprawności dla swoich dzieci w styczniu 2024 r. i otrzymał w orzeczeniach pkt 7) wypłata taka nastąpiłaby na podstawie art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych od dnia złożenia wniosku o orzeczenie. To bardzo wyraźnie ilustruje tworzenie przez Organy kolejnych podziałów
opiekunów w zakresie prawa do przyznawania świadczeń.

Takie działanie Organu narusza także podstawowe zasady postepowania administracyjnego, w tym art. 7a § 1 KPA, który stanowi, że jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony. Zatem w przypadku ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych, Organ powinien z urzędu uwzględnić te wątpliwości na korzyść Skarżącej (por. IV SA/Wr 406/22).